Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) 15 Kasım 1983’te kurulmasıyla Kıbrıs Türk halkının kendi mukadderatını tayin etme hakkı dünyaya duyuruldu.
41 yıl evvel kurulan KKTC, Kıbrıs Türk halkının Ada’daki siyasi hayatını devlet olgusuyla dünyaya ilan ettiği kıymetli bir dönüm noktası oldu
Kıbrıs’ta 1960’da Ada’nın iki halkı olan Türkler ve Rumlar ortasında paydaşlık temeline dayanan memleketler arası antlaşmalar uyarınca “Kıbrıs Cumhuriyeti” kuruldu.
Kıbrıslı Türkler, Rum silahlı gruplarca 1963’ten itibaren gerçekleştirilen akınlar sonucu ülke idaresinden baskı ve şiddetle uzaklaştırıldı.
Rumların, Türklere karşı yürüttükleri ataklar ve ambargolar 1963-1974 yılları ortasında artarak sürdü.
Yunanistan’da 1967’de idaresi ele geçiren askeri darbe idaresi, Kıbrıs’ta Boğaziçi ve Geçitkale köylerine ataklar düzenledi.
Türkiye’nin mutabakatlardan doğan müdahale hakkını kullanacağı istikametindeki ihtarı üzerine Yunanistan, Birleşmiş Milletler (BM) nezaretinde adadan kuvvetlerini çekmek zorunda kaldı.
Bu gelişmeler üzerine Kıbrıs Türkleri, 29 Aralık 1967’de “1960 Anayasası tam manasıyla işletilinceye kadar” kendi idarelerinin kendilerince sağlanması manasına gelen “Kıbrıs Süreksiz Türk Yönetimi”ni kurdu. Süreksiz idare, bir mühlet sonra “Kıbrıs Türk Yönetimi”ne dönüştürüldü. Bu idare biçimi, “Otonom Türk Yönetimi”nin ilan edildiği 1974’e kadar sürdü.
Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak için kurulan EOKA-B’nin başkanlarından Nikos Sampson, Yunanistan’da iktidarda bulunan cuntanın dayanağıyla gerçekleştirdiği darbeyle 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios’u devirdi. Ada’daki darbe haberi Ankara’ya ulaşınca Milli Güvenlik Kurulu toplandı.
Kıbrıs Barış Harekatı
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit, toplantının akabinde Türk Silahlı Kuvvetlerine (TSK) Kıbrıs’a müdahale ihtimaline karşı hazırlık yapılması istikametinde talimat verdi.
Türkiye, Ada’ya ortak müdahalede bulunulması için garantör devletlerden İngiltere’ye Ada’ya müdahale önerdi lakin İngiltere öneriyi kabul etmedi.
Başbakan Ecevit ve Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan’ın talimatıyla Türkiye, Kıbrıslı Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı.
Böylece Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı önlenerek Kıbrıs Türk halkının varlığı da teminat altına alındı. Harekatın muvaffakiyetle sonuçlanmasının akabinde 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu.
Taraflar ortasında bir yıl sonra Viyana’da BM nezaretinde Kıbrıs Türk ve Rum tarafları ortasında varılan nüfus mübadele muahedesi uyarınca Rumların güneye, Türklerin de kuzeye geçmesi sonucu Ada’da iki kesim meydana geldi.
KKTC 41 yıl evvel ilan edildi
Kıbrıs Türk Federe Meclisinde alınan kararla 15 Kasım 1983 tarihi, Kıbrıs Türk halkının siyasi hayatının kıymetli bir dönüm noktası ve çabalarını devlet olgusuyla dünyaya ilan ettiği bir gün oldu.
Meclis, tıpkı gün düzenlediği fevkalâde oturumda KKTC’nin kuruluşunu ve bağımsızlık bildirisini oy birliğiyle onayladı.
KKTC’nin kurulmasıyla Kıbrıs Türk halkının kendi bahtını tayin etme hakkı ilan edilmiş oldu.
KKTC’nin kurucu Cumhurbaşkanı ve devrin Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı Rauf Denktaş, cumhuriyetin ilan edildiği Meclis birleşiminin tamamlanmasından sonra Federe Meclis önünde toplanan halka ve öğrencilere hitaben yaptığı konuşmada, gayretin bitmediğini belirterek “Ne keyifli KKTC’nin Türk çocuklarına.” tabirlerini kullandı.
5 farklı cumhurbaşkanı, 35 farklı hükümet
KKTC’nin ilan edildiği 1983’ten bu yana ülkede 35 farklı hükümet iş başına geldi. KKTC’de 36. hükümetin kurulması için de çalışmalar devam ediyor.
50 sandalyeden oluşan Cumhuriyet Meclisinde, hükümetin kurulabilmesi için 26 milletvekilinin dayanağı gerekiyor.
KKTC’nin kurulmasından bu yana ise sırasıyla Rauf Denktaş, Mehmet Ali Talat, Derviş Eroğlu, Mustafa Akıncı ve sonra olarak Ersin Tatar cumhurbaşkanlığı misyonu için halk tarafından seçildi.
52 yıldır devam eden Kıbrıs müzakerelerinde sonuca ulaşılamadı
Kıbrıs meselesine tahlil bulma maksatlı müzakereler KKTC’nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile dönemin Rum lideri Glafkos Klerides arasında Haziran 1968’de Beyrut’ta yapılan görüşmelerle başladı.
Rum tarafı her seferinde çeşitli sebeplerle içerisinde BM tekliflerinin de bulunduğu tahlile yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan koşullar öne sürdü.
Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 2002’de “Annan Planı” olarak da bilinen “Kıbrıs Meselesine Kapsamlı Tahlil Temeli” evrakını ortaya koydu.
Denktaş ve o zamanki Rum lideri Tasos Papadopulos, “Annan Planı” çerçevesinde çeşitli görüşmeler yaptı ve plan 24 Nisan 2004’te iki tarafta referanduma sunuldu.
Rum halkının yüzde 75,83’ü planı reddederken, Kıbrıs Türk tarafı kendileri için getireceği pek çok zorluğa karşın yüzde 64,91 çoğunlukla plana “evet” dedi.
Buna karşın referandumun çabucak akabinde 1 Mayıs 2004’te Rum idaresi, Ada’daki öteki ortak yok sayılarak “Kıbrıs Cumhuriyeti” ismi altında AB’ye tam üye yapıldı.
KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı’nın Mayıs 2015’te vazifeye gelmesinin akabinde BM Genel Sekreterinin Kıbrıs Özel Danışmanı Espen Barth Eide’nin orta buluculuğunda “Ekonomi”, “Avrupa Birliği”, “Mülkiyet”, “Yönetim-Güç Paylaşımı”, “Toprak” ile “Güvenlik ve Garantiler ” temel başlıkları altında müzakereler yine başladı.
Bu çerçevede Kıbrıs problemine tahlil üretmek, Ada’da kalıcı barış ve istikrarı sağlamak gayesiyle yürütülen müzakereler İsviçre’nin Mont Pelerin kasabasında 7-11 Kasım 2016 ve 20-21 Kasım 2016’da iki turlu gerçekleşti.
Son olarak İsviçre’nin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017’de tekrar başlayan ve yaklaşık 10 gün ağır halde devam eden Kıbrıs Konferansı da Kıbrıs müzakerelerinde tahlile en çok yaklaşılan süreçlerden biri oldu.
Garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin de iştirakiyle yapılan konferansın üçüncü gününde Crans Montana’ya gelen BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, “toprak, siyasi eşitlik, mülkiyet, muadil muamele ile güvenlik ve garantiler” üzerinde bir “paket anlayışı” teklifinde bulundu.
İki taraf beş husus başlığında, garantör ülkeler ise güvenlik ve garantiler başlığındaki tekliflerini sundu. Rum tarafı her keresinde çeşitli sebeplerle içinde BM tekliflerinin de bulunduğu tahlile yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön koşullar ortaya koydu.
Kıbrıs Rum tarafının, gerek 5 başlıkta uzlaşmaya yanaşmaması gerek tahlilin uygulanmasının birinci gününden itibaren Ada’da “sıfır asker – sıfır garanti” tavrını sürdürmesi nedeniyle Guterres konferansın başarısızlıkla sonuçlandığını ilan etti.
Böylelikle Türk tarafının konferanstaki yapan rolüne karşın, Rum tarafının uzlaşmaz hali nedeniyle bir sonuca varılamadı.
Kasım 2019’da BM Genel Sekreteri Guterres orta buluculuğunda Akıncı ile Rum lideri Nikos Anastasiadis arasında üçlü gayriresmi görüşme yapılsa da Kıbrıs müzakerelerinde Crans Montana’nın akabinde yeni bir gelişme olmadı.
KKTC’de Ersin Tatar dönemi
KKTC’de 18 Ekim’de gerçekleştirilen cumhurbaşkanı seçiminin ikinci çeşidinde, Ersin Tatar, oyların yüzde 51,69’unu alarak cumhurbaşkanı seçildi. Tatar’ın seçilmesiyle Kıbrıs müzakerelerinde bir paradigma değişikliği yaşanması bekleniyor.
Kıbrıs’ta federasyon modelinin bir umut olmaktan çıktığını savunan Tatar, hükümran eşitlik temelinde kurulacak, yan yana yaşayan iki devlet modelinin görüşülmesini destekliyor.
Türkiye de Crans Montana’da federasyon tezinin çöktüğünü ve öbür bir seçeneğin konuşulması gerektiğini savunuyor.
Yakın vakitte BM öncülüğünde, Kıbrıs’taki taraflar ve garantörlerin masada yer aldığı “5+1” formatında gayriresmi bir toplantının yapılması ve müzakerelerde neyin konuşulacağıyla ilgili durumun netleşmesi bekleniyor.
Türkiye’nin desteği
Türkiye, kurulduğu günden bu yana ambargo ve izolasyonlar altında olan KKTC’yi tanıyan ve her şartta destekleyen tek devlet oldu.
KKTC’nin kuruluşuna giden yolda bir yandan tüm diplomatik kanalları zorlayan Türkiye, başka yandan diplomasi cevapsız kaldığında Kıbrıs Türkü’nün varlığını garanti altına almak için 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı ile alanda varlık gösterdi.
Türkiye’nin garantörlüğü, KKTC’nin kuruluş sürecine olumlu yansıyan en değerli ögelerden biri oldu.