Merkeze bağlı Alaçatı köyündeki Canhasan Höyükleri (I, II ve III) 1950’li yılların başında Dr. David French başkanlığında yapılan yüzey çalışmaları sonucunda arkeoloji dünyasına kazandırıldı.
1960’lı yıllarda başlayan hafriyatlar 10 yıl sürdü. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2022 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Adnan Baysal başkanlığında hafriyat çalışmaları tekrar başladı.
TÜRKİYE ARKEOLOJİSİNİN KRONOLOJİSİNİ ÇIKARTAN KAZI
Doç. Dr. Adnan Baysal, kazı çalışmalarının hala devam ettiğini belirterek, “Bu çalışmaları sırasında da bilhassa Canhasan 1’in kalkolitik ve neolitik katmanlara sahip olduğunu Canhasan 3’ün de çanak çömleksiz kültüre ilişkin olduğunu ortaya koydu.
Özellikle Çatalhöyük’le birlikte birleştirerek düşündüğümüzde en doğudan en batıya yanlışsız Türkiye arkeolojisinin kronolojisini çıkartırcasına bir çalışma niteliğini gösteriyor. 50 yıl sonra tekrardan bu çalışmaları başlatmamış olmamız, birçok meslektaşımız için de mutlu edici bir haber olduğunu düşünüyorum” diye konuştu.
SULAR ÇEKİLİNCE KURULAN YERLEŞİM YERİ
Canhasan Höyüğü’nde yaşayan inşaların, sular çekilince bölgeyi yerleşim yeri haline getirdiklerini söyleyen Doç. Dr. Baysal, “Canhasan tipik karakteristik havasıyla olağan sıradan bir höyük üzere görünmekle birlikte aslında Canhasan’ı Canhasan yapan yerlerden bir tanesi Konya Ovası’nın paleoekolojisidir.
Karadağ’ın doğusuna baktığımız vakit yahut Konya Ovası’nın geneline baktığımız vakit 14 bin yıl öncesinde büsbütün suyla kaplı olduğunu biliyoruz. Bunu da yapılan paleoekolojik araştırmalardan biliyoruz lakin sonuçta bu çalışmaların sonucunda su düzeylerinin de daima olarak alçalıp, yükseldiğini görüyoruz.
Bu bölgede suların daha çabuk çekildiğini, yaptığımız incelemelerde de kıyı kumlarının üzerine kurulmuş üzere olduğunu görüyoruz. Canhasan 3 ile başlayan bir yerleşim var. Gerisinden da yeniden kalkolitik yerleşiminin altında olan neolitik var” tabirlerini kullandı.
‘CANHASAN 3, ÇATALHÖYÜK KÜLTÜRÜNÜ HAZIRLAYAN YERLEŞİMLERDEN BİRİ’
Elde edilen bulgular sonucunda Canhasan 3’ün, Çatalhöyük’ten 750 yıl öncesinde kurulduğunu açıklayan Baysal, “Anadolu’da genelde üst üste kurulan bir höyükleşme sistemi varken, burada yatay höyükleşme sistemini de görüyoruz ki, bu Canhasan için büyük bir durum. Bu da Canhasan’ı özel kılıyor. Burada yaşamış olan beşerler, göl kenarındalar ve çabucak yanlarında da akan taze bir su var. Bu da onlar için son derece uygun bir ortam oluşturuyor.
Canhasan, çanak çömleksiz neolitiğinin şu anda yapmış olduğumuz çalışmalar sayesinde ortaya çıkarmış olduğumuz dörtgen planlı konutlar, içindeki alan kullanımı ve bu alan kullanımı içinde ocakların yerleri, meskenlerde yiyecek depolamak için kullanılan yerler, bu yerlerdeki düzenlemeler, Çatalhöyük’ü andırır durumda lakin şunu söyleyelim ki, çanak çömleksiz Canhasan 3, 750 yıl daha erkene tarihlenen bir yer. Canhasan 3’ün duvarlarındaki ve tabanlardaki boyaların tahminen de Çatalhöyük kültürünü hazırlayan yerleşmelerden bir tanesi olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
AVCILIKTAN, HAYVAN EVCİLLEŞTİRMEYE GEÇEN SÜRECİ YANSITIYOR
Canhasan 3’ün, tarih öncesi insanların hayati süreçlerine de ışık tuttuğunu belirten Doç. Dr. Adnan Baysal, “Materyal kültüre baktığımız vakit çanak çömleksiz neolitikte büsbütün taş aletler ve obsidiyen aletlerden, ok uçları ve kemik aletler var. Bu da daha çok avcılığa yönelik iktisat modelinin izlendiğini, bununla birlikte yavaş yavaş hem bitkilerle olsun, hem hayvanlarla uğraşarak evcilleştirme süreçlerine çalıştıklarını görüyoruz” diye konuştu.
‘KENDİLERİNE RENKLİ BİR DÜNYA KURMUŞLAR’
Kazılarda bulunan meskenlerin boyalı olduğunu tespit ettiklerini kaydeden Baysal, şunları söyledi:
“Evlerin içinde boyamalar var. Kırmızı boyalar, demir oksit olarak tanımlayabileceğimiz boya tipleri, portakal rengi üzere renkleri elde edebilmek için mangan oksitleri kullanıyorlar. Bunların da elde edilebilmesi için en yakın gidebilecekleri yer aslında Toros Dağları.
Bu malzemeyi de oradan alıyorlar. Bu beşerler yalnızca bir yer üzerinde yaşamıyorlar. Nereden hangi malzemeyi alabilecekleri bilgiye ve teknolojiye sahip olduklarını gösteriyor. Natürel bu renklerle dünyalarını renklendiriyorlar. O ortamı canlandırmak istersek önlerinden geçen bir dere var. Canhasan 3 ile Karadağ ortasında bir göl var. Bu türlü yeşillik, sazların yetişmiş olduğu bir ortam. Beyaz kil tabanlarıyla bir konutu düşünün yahut kırmızı boyalı konutları düşünün.
Beyaz kerpiçleri göl tabanından alıyorlar, son derece hoş parlayan bir ortam. Bir taraftan yeşillik, bir taraftan içeride kırmızı, tabanda siyah kaplama, renkli bir dünya kuruyorlar kendilerine. Bunu romantikleştirmek istemem aslında lakin yani son derece uygun bir ortamda yaşıyor olmaları herhalde yanlışsız yeri seçmiş olmalarının da farkındalar.”
TARİH ÖNCESİ BEŞERLER, MESKENLERİNE YALITIM YAPMIŞ
Akarsu ve göllerin olduğu bölgedeki konutlarını nemden korumak için kireçle yalıtım yaptıklarını belirlediklerini anlatan Doç. Dr. Baysal, “Evlerinin tabanlarında alçı sertliğinde yahut daha da sert materyal kullanıyorlar. Bunu şu andaki izlenimlerimiz doğrultusunda söylemek gerekirse, kireç yakarak yapılmış bir tabandan kelam etmek gerekiyor ve bunlar sahiden 1,5 santimetre kalınlığında tabanlar ve üzeri siyah boyalı. Kireci de bu biçimde kullanabilmek için yakmanız gerekiyor o devirde.
Pyro teknoloji dediğimiz bir sistemden, kireç yakmaktan bahsediyorum. Bunu da hazırlayarak tabanlara yaymışlar ve sertleştirdikten sonra da kullanmışlar. Yani bu da farklı bir teknoloji ve Anadolu için o devirlerde birinci kullanılan yerlerden biridir, diyebiliriz. Büyük bir ihtimalle göle yakınlar, su düzeyi çok yüksek. Alttan yahut sağdan soldan gelebilecek olan nem oranını minimize etmek olabilir diye düşünüyoruz” dedi.