İkizlerin, bilhassa de tek yumurta ikizlerinin ortalarındaki güçlü bağlar, asırlardır insanlığın ilgisini çekiyor. Doğumda ayrılsalar bile çok misal hayatlar sürdükleri araştırmalarla kanıtlanan, anne karnında kurdukları bağı ömürlerinin sonuna kadar sürdüren ikizler merakımızı körüklemeye devam ediyor.
İkizlerin dikkat çeken özelliklerinden biri de lisan kullanımları. Yapılan çalışmalar ikiz kardeşlerin büyük bir kısmının kendi lisanlarını icat ettiğini ve ikili bağlantıda bu lisanı kullandığını gösteriyor. Lakin Youlden kardeşler, bunu birkaç adım ileriye taşımış durumda…
Matthew ve Michael Youlden’ın her biri 25 lisan biliyor lakin aslında bildikleri bir lisan daha var: Umeri.
Umeri lisanını bugüne kadar duymamış olmanız olağan. Zira bu lisanı Matthew ve Michael dışında bilen kimse yok. Youlden’lar çocukluk yıllarında geliştirdikleri bu lisanı bugün hala konuşmaya, okumaya ve yazmaya devam ediyor. Bir diğer deyişle ikizler, bu özel lisanı tüm taraflarıyla yaşatıyor.
“GİZLİ KONUŞMA” DENSE DE HEDEFLERİ ZIMNÎ İRTİBAT DEĞİL
Youlden kardeşler, Umeri lisanının maksadının ailelerinden ve etraflarından bilinmeyen irtibat kurmak olmadığını altını çize çize söylüyor.
BBC’ye e-postayla açıklama yapan Youlden’lar, “Umeri, hiçbir vakit irtibatımızı bâtın tutmak için yaratılmış bir lisan olmadı. Umeri’nin bizim için duygusal pahası çok fazla zira tek yumurta ikizleri olarak paylaştığımız o derin bağı yansıtıyor” tabirlerini kullandı.
İkizlerin yüzde 30 ila 50’sinin ortak bir lisan ya da irtibat örüntüleri geliştirdiği kestirim ediliyor. Bu duruma Yunanca “gizli konuşma” manasına gelen “kriptofazi” ismi veriliyor.
California State Üniversitesi’nde İkiz Çalışmaları Merkezi’nin yöneticisi olan Nancy Segal, günümüzde bu olguyu tanımlamak için daha başarılı ve nüanslı tabirler kullanıldığını, kendisinin “özel konuşma” terimini tercih ettiğini belirtti. “Twin Mythconceptions” kitabında bu mevzuya eğilen Segal, ikizlerin ortalarındaki konuşmaları “ortak kelamlı anlayış” tabiriyle tanımlıyor.
Segal kitabında, “Var olan çalışmalara bakarak, ikiz bebeklerin yaklaşık yüzde 40’ının bir cins ‘ikiz konuşması’ yaptığını söylemek yanlış olmaz. Fakat bu sayı ikizlerin lisan gelişiminin ne kadar karmaşık olduğunu anlatmak için kâfi değil” tabirlerini kullanıyor.
Birden fazla lisan konuşabilen bireyler için “poliglot” sıfatı kullanılıyor. Youlden kardeşler üzere poliglotlar ise “hiperpoliglot” olarak isimlendiriliyor ve çok ender bulunuyor. Hiperpoliglot olmak için en az 11 lisan bilmek gerekiyor. Bilinen lisan sayısı arttıkça hiperpoliglotların enderlik düzeyi de artıyor. Bugüne kadar kayda geçmiş birkaç efsanevi poliglot var ve hepsi de insanın potansiyelinin hudutlarının ne kadar zorlanabileceğine dair tartışmalara yol açmış bireyler.
JOHANNINK KARDEŞLERİN İRTİBATI BEBEKLİKTE BAŞLADI
Hollanda’da yaşayan Roy Johannink, bu olguya birebir şahit olmuş bir baba. Johannink’in ikizleri Merle ve Stijn şu an ergenlik çağında. 13 yıl evvel şimdi minik birer bebekken babaları tarafından çekilen imgeleri ise YouTube’un hala en sevilen görüntüleri ortasında yer alıyor.
Şimdiye kadar 30 milyondan fazla izlenen görüntüde Stijn ve Merle birbirlerinin gözlerine bakıp “agucuk bugucuk” ediyor. Tesadüf yapıtı elinde kamera olan Johannink de bebeklerinin birbirleriyle kelamlı irtibat kurmaya başladığı o anları görüntüleyip ölümsüzleştiriyor.
Johannink, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Birbirlerini görmeleri beni biraz şaşırtmıştı. Sanırım, ‘Hey, şu an yalnız değilim. Benden bir tane daha var. Dünyanın geri kalanına karşı ikimiz biriz’ diye düşünüyorlardı” sözlerini kullandı.
ÇOĞU İKİZ BÜYÜYÜNCE ÖZEL LİSANLARINI UNUTUYOR
Merle ve Stijn, ilerleyen yaşlarda Hollandacayı öğrenmeye başlayınca kendi ortak lisanlarını kullanmayı bıraktı. Segal, pek çok ikizin topluma karışıp mesken dışındaki beşerlerle etkileşime girdiği etapta özel sözlerini de geride bıraktığını vurguladı.
Ancak Youlden kardeşler için durum bu türlü değildi. Matthew ve Michael, lisanlarını geride bırakmak bir yana yıllar içinde zenginleştirip mükemmelleştirdi.
İngiltere’nin Manchester kentinde doğup büyüyen Youlden’lar bebekliklerinden itibaren birçok farklı etnik kökenden ve kültürden gelen şahıslarla birlikte büyüdü. Bu da kardeşlerin farklı lisanlara olan aşinalığını ve sevgisini artırdı.
DİL SEVDALARI ÇOK KÜÇÜK YAŞTA BAŞLADI
Kardeşler Umeri’yi birinci ne vakit kullandıklarını tam olarak bilmediklerini lakin şimdi okula gitmedikleri yıllarda ortalarında konuştukları şeyleri anlamayan dedelerinin başlarının karıştığını hatırladıklarını anlattı.
Sekiz yaşındayken aileleriyle birlikte İspanya’ya tatile giden Youlden’lar, seyahat öncesi İspanyolca öğrenmeyi başa takmıştı. Bunun sebebi İspanyolca bilmedikleri takdirde dondurma sipariş edemeyeceklerini düşünmeleriydi. Ellerine İngilizce-İspanyolca bir kelamlık alan kardeşler, İspanyolcanın gramerini çok fazla anlamasalar da söylemek istedikleri şeyleri söz kelime çeviri edip kederlerini anlatmaya çalışıyordu.
İspanyolcadan sonra İtalyanca dersleri alan, akabinde da İskandinav lisanlarına merak saran kardeşler, tüm bu lisanlardan öğrendikleri gramer ögelerini bir ortaya getirince Umeri’nin de başlı başına bir lisana dönüşebileceğini fark etti.
1990 yılında hiperpoliglotların hünerlerinin test edildiği bir yarış yapıldı. Avrupa’da en fazla lisan bilen kişiyi tespit etmeyi amaçlayan müsabakanın iştirakçileri, o lisanları güzel konuşan şahıslarla çeşitli diyaloglara giriyor ve yetkinlikleri karşılığında puanlar alıyordu. İskoç orgcu Derick Herning, 22 lisandaki yetkinliğiyle birinci oldu. Herning’in 2019’da hayatını kaybedene kadar en az sekiz lisan daha öğrendiği söyleniyordu. Herning’in Guinness Rekorlar Kitabı’ndaki unvanını alan kişi ise 59 lisan bildiğini sav eden öteki bir hiperpoliglot oldu. Ne var ki çeşitli televizyon programlarında bildiğini tez ettiği lisanlardaki soruları yanıtlayamayan bu kişi daha sonra ortadan kayboldu. “Sahtekâr mıydı yoksa kameralar karşısında panik mi yaptı?” sorusu ise cevapsız kaldı.
FONTU OLMADIĞI İÇİN ALFABEDEN VAZGEÇTİLER
İkizlerin yaşadıkları Segal’ın özlemleriyle uyuşuyor. Segal, çoklukla “İkizlerin yeni bir lisan icat etmediğini, maruz kaldıkları lisanın atipik biçimlerini üretmeye eğilimli olduklarını” belirtti ve ekledi: “Anlaşılabilir olmasa da tekrar de bunu diğer bireylere yöneltiyorlar.”
Youlden kardeşler, Umeri’yi standartlaştırıp kodlamak için çalışmalar da yaptı; hatta bir noktada kendi alfabelerini de geliştirmeye çalıştılar. Fakat birinci bilgisayarlarını aldıklarında Umeri fontu bulunmadığı diye bir şey olmadığı için yeni bir alfabe geliştirmenin çok yararlı olmayacağını idrak ettiler. Kardeşler Umeri lisanını şu an Latin alfabesini kullanarak yazıyor.
DIŞLANMA KORKUSU UTANGAÇLIK YARATIYOR
Bununla birkaç kişinin kullandığı bir lisanı muhafazaya çalışmanın başlı başına zorlukları mevcut.
Matthew, “İkizler paylaştıkları özel lisanlarını bir noktada kullanmayı bırakıyor, güya bundan utanıyor gibiler. Üstelik bu yalnızca ikiz lisanlarına mahsus bir durum da değil” sözlerini kullandı. Bu çeşit “azınlık dillerini” kullanan bireylerin bilhassa okulda dışlanma ya da alay konusu olma üzere tasalarla utangaç davrandığını belirten Matthew, “Neyse ki biz bu türlü bir reaksiyonla karşılaşmadık” dedi.
İkizler anne babalarının da Umeri’ye hiçbir vakit olumsuz bir gözle bakmadığını tabir etti. Matthew, geniş aileyle birlikte oldukları ortamlarda Umeri konuşmaya başladıklarında genelde “Yine o lisan şeyini yapıyorlar” reaksiyonunu aldıklarını kelamlarına ekledi.
SADECE İKİZLERE HAS MI? OLMAYABİLİR
Karen Thorpe, Queensland Üniversitesi bünyesinde bulunan Queensland Beyin Enstitüsü’nde çocuk gelişimi, eğitimi ve bakımı üzerine araştırmalar yürüten bir uzman. Geçmişte ikizlerde lisan gelişimi üzerine kapsamlı çalışmalar yürüten Thorpe, “Bence bu çok yakın bir bağlantı kurmakla alakalı bir durum” dedi ve ekledi:
“Bunu garip ya da sıra dışı bir şey olarak görmemek gerek. Özel lisan, insanların çok lakin çok yakın oldukları bireylerle birlikte yaptıkları hoş bir şey. Pekala yalnızca ikizlere has bir şey mi? Ben o denli düşünmüyorum. Bence bu çok özel ve yakın alakalara has bir şey.”
Bunu birebir vakitte bir olağan gelişim ögesi olarak nitelendiren Thorpe, 2010 yılında kaleme aldığı bir makalede şu sözleri kullanıyordu: “Konuşmaya yeni başlayan küçük çocuklar birbirlerini, ebeveynlerini ve öteki yetişkinleri anladıklarından daha yeterli anlamaya eğilimli oluyor.”
GIBBONS KARDEŞLER DE ÇOK ÇARPICI BİR ÖRNEK
Youlden kardeşler üzere örneklerde lisanlar yakınlık ve entelektüel merakın bir kombinasyonu. Fakat Thorpe, uzun vadeli ve şuurlu bir özel lisan gelişiminin epeyce ender bir durum olduğunu vurguladı.
Kriptofazi ya da “ikiz dili” üzerine yapılmış hadise çalışmaları hayli sonlu. Fakat bu çalışmaların kimileri psikiyatri alanında epey uygun biliniyor.
Jennifer (solda) ve June Gibbons, Broadmoor’da Marjorie Wallace’la birlikte
June ve Jennifer Gibbons buna uygun bir örnek. Gibbons kardeşler Barbados’ta doğup 1970’li yıllarda Galler’de büyüdü. Bir konuşma pürüzü nedeniyle okulda zorbalığa uğrayan kardeşler, bunun sonucunda etraflarındaki şahıslarla konuşmayı bırakıp yalnızca birbirleriyle konuşmaya başladı.
Anne babaları dahil hiç kimse June ve Jennifer’ın ne dediğini anlamıyordu. 19 yaşında kundakçılık ve hırsızlık üzere suçlamalarla yargılanan kardeşler, yüksek güvenlikli bir psikiyatri hastanesi olan Broadmoor’a gönderildi hatta hastanedeki en genç bayan hastalar oldu.
June, BBC’de yayınlanan ve hayatlarını bahis alan bir podcast’te, “Umutsuzduk, ikizliğimize ve o lisana hapsolmuştuk. Kendimizi ayırmak için her şeyi denedik” ifadelerini kullanıyordu.
İKİZLERİN LİSAN MAHARETLERİ BİRAZ DAHA GEÇ GELİŞİYOR
İkizlerin birçoklarının bebeklikte yalnızca birbirleriyle paylaştıkları lisanları unuttuklarını fakat kimilerinin muhakkak sözleri ve jestler üzere kelamsız irtibat özelliklerini koruduklarını söyleyen Thorpe, “Dışlayıcı bir lisan diyebileceğimiz bir şeye sahip olmayabilirler lakin epeyce özel bir şeye sahip oldukları bir gerçek” tabirlerini kullandı.
Thorpe çalışmaları kapsamında ayrıyeten ikizlerde lisan gelişiminin gecikmesi riskinin biraz daha yüksek olduğunu da gördü fakat bu durumun altında bir özel lisana sahip olmanın yatıyor olduğunu söylemek yanlışsız değil. Araştırmalar, ikizlerdeki lisan gecikmesinin sebebinin, yetişkinlerden alınan kişisel ilginin azalması olabileceğine işaret ediyor. İkizlerde daha yaygın olan prematüre doğum ile hamilelik ve doğum komplikasyonlarının da bir rol oynayabileceği düşünülüyor.
Segal, “Ebeveynlere söylediğim en kıymetli şey şu: Çocuklarınızla kesinlikle teker teker konuşun ki lisana maruz kalsınlar. İkizler kelam konusu olduğunda şöyle bir sorun var: Birbirlerini eğlendirebildikleri için aileleri onları baş başa bırakıyor. Lakin bu durumda ikizler yetişkin lisan modellerinden yoksun kalıyor” dedi.
ÇOCUKLARINA ÖĞRETMEYİ DÜŞÜNMÜYORLAR
Youlden kardeşlere dönersek… Umeri’yi yarattıkları için hiçbir olumsuz deneyim yaşamadıklarını belirten kardeşler, lisanı daima geliştirmeye ve günümüzde hayatımıza ve lisanımıza dahil olan sözlere Umeri karşılıkları bulmaya devam ediyor. Matthew, “iPad ya da şarj kablosu üzere 20-30 yıl evvel hiçbir lisanda olmayan sözlerden bahsediyoruz” dedi.
Kardeşler şu an bireylere, eğitim kurumlarına ve özel şirketlere lisan öğrenme dayanağı veren bir lisan koçluğu şirketinin sahibi. Michael Büyük Kanarya adasında Matthew ise Bask Bölgesi’nde yaşıyor. Kardeşler bugün hala Umeri kullanarak bağlantı kuruyor.
Youlden’lar lisanlarını gelecekte dünyaya gelebilecek çocuklarına bile öğretmeyi düşünmediklerini bu tecrübeyi diğerleriyle paylaşmayı tuhaf bulduklarını belirtti.
Michael, “Bu iki kişi tarafından konuşulan eşsiz bir lisan. Maalesef son kullanma tarihi olan şeylerden biri” sözlerini kullandı.
BBC’nin “‘It’s a unique language spoken by two people’: The twins who created their own language” başlıklı haberinden derlenmiştir.